Anh giải thích rằng sắp tới phải thăm nhà sếp,
"không đi không được".
May thay, đấy là chuyện vài năm trước. Làm nhà nước được
ba năm, phấn đấu các kiểu, đôn đáo lo quà tặng đặc biệt và hậu hĩnh các sếp vào
lễ, tết nhưng anh không thăng tiến nổi. Lý do là cơ quan có nhiều người thân của
sếp quá nên những vị trí tốt mãi chưa tới lượt anh, dù rất được việc. Thấy
tương lai mù mịt, quá nhiều "chướng ngại vật", bạn tôi xin nghỉ, sang
làm cho một công ty nước ngoài có chi nhánh tại Việt Nam do người Việt làm sếp.
Vẫn giữ thói quen cũ, đến Tết, anh lùng sục ra chậu mai đẹp
và đắt nhất chợ hoa. Trước đó, bằng nhiều cách, anh tìm được số nhà của sếp,
nghĩ rằng món quà sẽ gây bất ngờ. Ai ngờ, sếp đã chuyển nhà. Tết đó anh ngắm
cây mai quý mà "xót hết cả ruột gan", còn thêm lo, không có quà cho sếp
chắc năm nay sẽ khó khăn đây. Nhưng năm đó anh được lên chức, lên lương vì hoàn
thành xuất sắc công việc và còn tuyển được thêm người giỏi về công ty.
Làm sao để có món quà "xịn" để lãnh đạo chú ý rồi
cất nhắc, nâng đỡ hoặc chí ít là dễ chịu hơn với mình trong công việc; thăm nhà
sếp thế nào để thể hiện được "tấm lòng", "tình thân" hoặc
"tạo thiện cảm" là chủ đề của nhiều bài báo chính thống chứ không phải
một thói quen âm thầm đâu đó. Tặng quà từ ý nghĩa tốt đẹp ban đầu - vì sự quý mến
chân thật, muốn người nhận được vui và người tặng cũng vui - đã biến thành sự đối
đãi của mối quan hệ trên - dưới nhiều nơi công quyền. Nó thậm chí được coi như
một phần "nghĩa vụ" của cấp dưới.
Không có thống kê chính thức cho việc "chạy chức",
"chạy việc", "chạy tình cảm" vào nhiều cơ quan nhà nước
nhưng chắc không ai phủ nhận được. Tại không ít cơ quan, nhiều nhân viên rành mạch
vị trí nào là "quen biết", và "chạy" bao nhiêu. Tài năng có
thể bị gạt ra ngoài để nhường chỗ cho những ưu ái như vậy và đương nhiên, khó
mà đánh giá được năng lực làm việc của các công chức đã được "gắp"
vào một vị trí nhờ qua cửa nhà sếp. Cơ chế đánh giá người đứng đầu, nhân viên
vì thế cũng sẽ không minh bạch, cụ thể mà hình thành liên minh "ma quỷ",
lấp liếm bằng những phiếu tín nhiệm mang tính chất "dĩ hòa vi quý" để
giữ bát cơm cho nhau.
Làm vui lòng người khác với tâm ý vụ lợi là hành vi của
người không chân chính, cổ nhân đã nói rõ điều này. Một người bạn khác của tôi,
tiến sĩ Trần Ánh Dương tại Đại học Kỹ thuật Munich, Đức có lần so sánh văn hóa
Đông và Tây. Anh lý giải tình trạng này từ ảnh hưởng từ văn hóa phong kiến
Trung Quốc - quân vương thời nào cũng có nịnh thần. Còn ở các nước phương Tây,
nhân viên không mua quà tới nhà sếp bao giờ vì từ bé đã được giáo dục về sự
minh bạch, thẳng thắn và tôn trọng sự thật. Từ phía sếp, không ai dại gì bị mua
chuộc, vì họ hiểu cái mình đang có cùng uy tín, phẩm giá cá nhân giá trị hơn
nhiều. Và người ta coi năng lực của nhân viên, kết quả của đội ngũ chính là
năng lực của sếp. Nếu đưa người này lên, giáng người kia xuống bất hợp lý, sếp
bị mất uy tín, có thể bị kiện ra tòa.
Điều quan trọng để giải quyết thói quà cáp - xu nịnh
không phải là làm sao cho cấp dưới không xu nịnh cấp trên mà phải làm sao để cấp
trên không muốn nịnh, không dám để cấp dưới nịnh. Chỉ khi nào sếp bớt thích lời
khen, không ngại bị góp ý, sẵn sàng ủng hộ cơ chế minh bạch trong đánh giá nhân
viên, thậm chí nhận diện, từ chối được lời ngon tiếng ngọt, trách phạt kẻ lấy
lòng thì "dây chuyền miễn nịnh" mới vận hành.
Gốc rễ dây chuyền "miễn nịnh" còn bắt nguồn từ
môi trường giáo dục. Những người đứng đầu nếu trưởng thành trong tinh thần
không thể chạy điểm thầy, lấy lòng giáo viên, không bị phân biệt yêu - ghét tại
trường học, ở nhà, trong xã hội sẽ không có khái niệm cần được o bế hay phải o
bế ai để đổi lại thái độ khác. Họ hiểu sếp hay mình đều là người làm thuê, là
công bộc và có thể bị thay thế bất kỳ lúc nào nếu năng lực kém.
Một cơ chế, thể chế vận hành trung thực, minh bạch và
công bằng sẽ tạo ra những con người tài năng, đàng hoàng và quan trọng nhất là
tự trọng để không dễ dàng cúi mình xu nịnh.
Đồng thời, cơ chế tuyển dụng phải thực trọng người tài,
đánh giá năng lực bằng thước đo minh bạch - điều không khó trong thời đại công
nghệ ngày nay. Nguồn nhân lực cũng phải được thiết kế để không còn cảnh thừa
người, tạo ra nếp xin cho, ban phát rồi biết ơn các kiểu. Mỗi vị trí việc làm
trong cơ quan khi đó sẽ thôi được tính toán như một nguồn thu béo bở để mỗi kỳ
bình bầu, khen thưởng, cuối năm, đầu năm, ai nấy phải nhăm nhe kéo nhau qua khe
cửa hẹp nhà sếp.
Người xưa đã nói: "Tôn nịnh thì đại suy".
LƯU ĐÌNH LONG
Nguồn: VNEX
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét