Mưa Huế
Nhiều người
nghĩ mưa ở đâu mà chẳng như
nhau. Nhưng thực sự không phải thế. Bất cứ ai đã từng ở Huế vào những
ngày mưa, sẽ thấy rằng mưa Huế rất
buồn. Không gian thì vắng vẻ, nhịp sống chậm, cỏ cây lúp xúp, xa xa là
những thành quách đền đài rêu phong như thể được bao phủ bởi màn mưa dai dẳng. Theo các chuyên gia khí tượng học,
trong tất cả các tỉnh thành từ Bắc vào Nam, Huế là nơi có lượng mưa cao nhất với
2868mm/lần. Thi sĩ Nguyễn Bính đã phải thốt lên: Trời mưa ở Huế sao buồn thế/ Cứ kéo dài ra đến mấy ngày/
Thềm cũ nôn nao đàn kiến đói/ Trời mờ ngao ngán một loài mây/ Tràng Tiền vắng
ngắt người qua lại/ Đập Đá mênh mang bến nước đầy… Điệp khúc “trời mưa ở Huế” còn trở đi trở
lại thêm ba lần nữa trong suốt bài thơ, cộng thêm hai câu tuyệt bút về uống rượu trong mưa: Sầu nghiêng mái lá mưa tong tả/ Chén ứa men lành lạnh ngón tay. Mưa Huế
sau này còn đi vào những câu lục
bát nổi tiếng của các thi sĩ tên tuổi: Tôi về xứ Huế mưa sa/ Em ơi Đồng Khánh đã
là ngày xưa/ Tôi về xứ Huế chiều mưa/ Em ơi áo trắng bây giờ
ở đâu (Gửi Huế - Nguyễn
Duy), Chiều mưa phố Huế một mình/ Biết đâu là chỗ ân tình đến chơi (Đồng
Đức Bốn). Trong nhạc, ca khúc Mưa trên phố Huế của nhạc sĩ Minh Kỳ (cháu đời thứ
5 của vua Minh Mạng) hơn nửa thế kỷ trôi qua vẫn làm thổn thức bao trái tim:
Chiều nay mưa trên phố Huế. Biết ai
đã quên ai rồi. Hạt mưa rơi vẫn
rơi, rơi đều cho lòng u hoài. Ngày xưa mưa rơi thì sao? Bây chừ nghe mưa lại buồn. Vì tiếng mưa,
tiếng mưa trong lòng làm mình cô đơn.
Sông Huế
Viết về Huế, nhà thơ Bùi Giáng chỉ dùng đúng hai câu lục bát, tưởng như có chút hài hước mà
quá đỗi cô đọng thấm thía: Dạ thưa xứ Huế
bây giờ/ Vẫn còn núi Ngự bên bờ
sông Hương. Câu lục bát hay
ở chỗ, thứ nhất - nó mô phỏng lời nói người con gái Huế, từ ngữ điệu, cách xưng
hô (“dạ thưa”) cho đến âm hưởng chung của toàn câu thơ nhẹ mát như cơn gió bởi
bốn thanh bằng liên tiếp khép lại câu bát. Thứ hai - trong câu lục bát có ba địa
danh, mỗi địa danh giữ một âm vực cao độ khác nhau: Huế (thanh sắc – âm vực cao
nhất trong 6 thanh), Ngự (thanh nặng – âm vực thấp nhất trong 6 thanh), Hương
(thanh không – chiếm lĩnh âm vực đoạn giữa so với hai thanh còn lại). Ba
địa danh – ba cái tên hiện lên sừng sững chiếm lĩnh không gian và thời gian -
đã hình thành một kết cấu thật đẹp mắt và bỗng mang được một giá trị biểu tượng
về sự trường tồn vĩnh cửu với thời gian. Sông Hương núi Ngự như một cặp đôi đi
liền với nhau, cùng xuất hiện trong vô số những bài hát nổi tiếng về xứ Huế: Ai ra xứ Huế thì ra. Ai về là về núi Ngự. Ai
về là về sông Hương. Nước sông Hương còn thương
chưa cạn ơ. Chim núi Ngự tìm bạn bay về. Người tình quê ơi!
Người tình quê, thương nhớ lắm chi? (Ai ra xứ Huế - Nhạc và lời: Duy Khánh), Người ơi! Nếu còn vầng trăng soi dòng Hương,
núi Ngự còn thông reo chiều buông tôi vẫn còn thương (Thương về miền Trung – Nhạc và lời: Châu
Kỳ).
Có một sự gặp
gỡ tương đồng thú vị khi viết về sông Hương trong văn và nhạc, và cả hai tác phẩm
đều nổi tiếng. Đó là nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường với bài bút ký Ai đã đặt
tên cho dòng sông đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình sách giáo khoa 12 hơn mười năm nay và nhạc sĩ Trần Hữu Pháp với
ca khúc lừng danh nhất của ông Dòng sông ai đã đặt tên. Với bài bút ký của
Hoàng Phủ Ngọc Tường, đó là một áng
văn giàu chất thơ, tích hợp trong nó cả những kiến thức về lịch sử, địa lý,
văn hóa, phong tục, thể hiện sự tài hoa uyên bác của nhà văn. Dòng Hương được miêu tả trong vẻ đẹp đa dạng,
lúc thì trữ tình êm ả hiền hòa như một “thiếu nữ dịu dàng duyên dáng”, lúc thì phóng khoáng, man dại,
rầm rộ, mãnh liệt như “bản trường ca
của rừng già”, có khi dịu dàng và trí tuệ như “người mẹ phù sa”, lúc lại biến ảo
“sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”, hoặc có khi vui tươi, có khi như một mặt hồ
yên tĩnh... Dòng sông trong ca từ của Trần Hữu Pháp cũng là dòng sông chảy
theo một chiều dài lịch sử của dân tộc và số phận mỗi cá nhân. Và điều quan trọng
là dòng sông ấy luôn in sâu trong tâm hồn người Huế, như thể trở thành một phần máu thịt: Dòng sông ai đã đặt
tên. Để người đi nhớ Huế không quên. Xa con sông mang theo nỗi nhớ. Người ở lại tháng năm đợi chờ. Nhiều địa
danh khác của Huế cũng đã đi vào văn chương nghệ thuật, mang tính điển
hình rất cao, trong đó phải kể đến thôn Vỹ Dạ: Sao anh không về chơi thôn Vỹ?/ Nhìn nắng hàng cau, nắng mới lên/ Vườn
ai mướt quá, xanh như ngọc/ Lá trúc che ngang mặt chữ điền (Hàn Mặc Tử), Vỹ Dạ thôn, Vỹ Dạ thôn/ Biếc che cần trúc không buồn mà say (Bích
Khê).
Người Huế
Vẻ đẹp của người
con gái Huế với những tà áo dài tha thướt đã đi vào không biết bao nhiêu
lời thơ ý nhạc. Đó có thể là
một tà áo tím như trong sáng tác của
nhạc sĩ Hoàng Nguyên: Một chiều lang thang trên dòng Hương giang. Tôi gặp một tà áo tím, nhẹ thấp thoáng
trong nắng vương. Màu áo tím ôi luyến thương. Màu áo tím ôi vấn vương. Đó có thể
là một màu áo trắng như trong thơ của Thu Bồn: Áo em trắng hỡi thuở tìm
em không thấy/ Nắng mênh mang mấy nhịp Trường Tiền/ Nón rất Huế mà đời
không phải thế/ Mặt trời lên từ phía nón em nghiêng (Tạm biệt Huế). Vẻ đẹp tha thướt của tà áo dài cùng sự e ấp
mềm mại của những kiều nữ sông Hương cũng đã được Nguyễn Bính tả trong
bài thơ Tựu trường: Những nàng kiều nữ sông Hương/ Da thơm là phấn,
môi hường là son/ Tựu trường san sát chân thon/ Lao xao nón mới màu sơn sáng ngời/
Gió thu cứ mãi trêu ngươi/
Đôi thân áo mỏng tơi bời bay lên/ Dịu dàng đôi ngón tay tiên/ Giữ hờ mép áo làm
duyên qua đường.
Dĩ nhiên, bên
cạnh những sắc màu tươi tắn rạng rỡ cùng là không ít những số phận buồn. Có nỗi
buồn man mác nhớ nhung: Có người cung nữ
họ Vương/ Lên lầu nhìn dải
sông Hương nhớ nhà (Thu rơi
từng cánh – Nguyễn Bính). Nhưng cũng có khi là những thân phận bị đắm chìm,
xô đẩy, vùi dập trong thơ Tố Hữu: Em buông mái chèo/ Trên dòng Hương giang/ Trăng lên trăng đứng trăng
tàn/ Đời em ôm chiếc thuyền nan xuôi dòng/ Thuyền em rách nát/ Mà em chưa
chồng/ Em đi với chiếc thuyền không/ Khi mô vô bến rời dòng dâm ô. Vẫn
là những thân phận ấy, đi vào thơ
Văn Cao, thấy nhiều hơn những đồng điệu sẻ chia và sau cùng là nỗi quyến luyến
không dứt. Ông trìu mến gọi người kỹ nữ trên sông Hương là phấn nữ: Giọng
hát sầu chi phấn nữ ơi/ Từng canh trời điểm một sao rơi… Em
cạn lời thôi anh dứt nhạc/ Biệt ly đôi phách ngó đàn tranh/ Một đêm đàn lạnh
trên sông Huế/ Ôi nhớ nhung hoài vạt áo xanh (Một đêm đàn lạnh trên sông Huế).
Những ai đã
từng yêu một người con gái Huế thì
mới thấm thía cái phút biệt ly trên đất cố đô, thấy đau đáu cồn cào trong lòng
một ánh mắt buồn thương xa vắng
không muốn rời: Màu mắt Huế buồn rưng
rưng. Khiến cho anh suốt đời không quên. Ôi mắt thơ đẹp ai oán mà phong ba vẫn
luôn đón chờ. Tàn mùa đông trên bến sông. Đôi mắt buồn tiễn biệt anh đi. Chiều
mây tím giăng mắt sầu. Xa dưới mưa tiếng vọng đò đưa (Mắt Huế xưa – Nhạc và lời: Quốc Dũng - Đinh Trầm Ca). Nỗi nhớ
nhung người con gái Huế sẽ còn theo mãi tâm hồn người nghệ sĩ, một ngày chia tay, một lần quay lại
kiếm tìm nhau mà chẳng còn bao giờ thấy được: Sông Hương nước chảy thuyền trôi lững lờ. Em trao nón đợi và em hẹn hò…
Trở lại Huế yêu lần theo ân tình câu hát. Tìm người con gái áo tím mộng mơ.
Sông Hương tấp nập tìm răng được chừ. Không nguôi kỷ niệm vòng tay học trò…
(Huế thương – Nhạc và lời: An
Thuyên). Và nỗi nhớ nhung ấy có thể lặn sâu trong lòng thành một lặng
câm vô vọng, nhưng nỗi vô vọng ấy lại
được giữ gìn mãi mãi như một
báu vật thiêng liêng: Tạm biệt Huế với em là vĩnh biệt/ Hải Vân ơi xin người đừng
tắt ngọn sao khuya/ Tạm biệt nhé với chiếc hôn thầm lặng/ Anh trở về hóa đá
phía bên kia (Thu Bồn).
Cố đô Huế, từ
cảnh đến người, từ người đến cảnh, mang những vẻ đẹp thật đặc trưng không nơi
nào có. Như lời bài hát của nhạc sĩ Trương Tuyết Mai phổ thơ Đỗ Thị Thanh Bình
(Huế tình yêu của tôi), đó là vẻ “dịu dàng pha lẫn trầm tư”, “sâu lắng”, là “sẻ chia đắng cay gian khổ” mà
vẫn “đi lên kiên cường”. Huế cũng là nỗi buồn man mác đã thấm vào từng
giọt nước sông Hương mà người thi sĩ
đôi khi muốn được hòa tan mình trong đó bởi tình yêu thiết tha quê hương xứ sở: Vắng khách đôi khi về chở gió/Không tiền, không bạc vẫn cười vang/Dừng
lại bên cầu nghe nước chảy/Chợt thấy mình: một giọt nước Hương Giang (Giọt nước Hương giang – Phương Xích Lô).
ĐỖ ANH VŨ
Nguồn: THV
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét