Nhà phê bình Trần Mạnh Hảo
Thi sĩ Xuân
Sách viết thơ chân dung Trần Mạnh Hảo như sau:
Ôi thằng Trần Mạnh Hảo
Đi phỏng vấn Chí Phèo
Lão chết từ tám hoánh
Đời mày vẫn gieo
neo!
Còn cái lão Bá Kiến
Đục bản in thơ mày
Bao giờ mày say rượu
Bao giờ thì ra tay?...
Bức chân dung thật sống động, sắc nét, gai góc khiến người
đọc biết chút ít về Trần Mạnh Hảo – cảm thấy thú vị.
Trưởng thành trong chiến tranh chống Mỹ, Trần Mạnh Hảo
(TMH) trở thành người viết phóng sự,
làm thơ, với những bài thơ, bài báo loại thông thường. Hoà bình lập lại,
ông vào sống ở thành phố Hồ Chí Minh, nơi Địa Linh Nhân Kiệt – thuộc loại hạng nhất của Việt Nam – rồi tiếp tục
công việc của nhà văn mà trong chiến tranh chưa làm được...
Lợi dụng thời
kỳ “Nhà nước cởi trói”, TMH cho ra đời cuốn tiểu thuyết tựa đề Ly Thân. Cuốn
sách, tái hiện lịch sử về giai đoạn nông dân miền Bắc rơi vào hoàn cảnh bi thảm
cuả cuộc “Cải Cách Ruộng Đất Vĩ Đại” (CCRĐVĐ). Ly Thân đã dựng lại bức
tranh toàn cảnh cuộc “CCRĐVĐ” rất chân thực, sống động. Tác phẩm được dư luận bạn
đọc chú ý, đánh giá cao. Chính vì vậy Ly Thân bị thu hồi ngay. Trong bài trả lời
phỏng vấn nhà báo Lê Thị Huệ trên Mạng, TMH bộc bạch cõi lòng... , người đọc mới biết cái giá phải trả cho việc
“nói thật” thông qua tiểu thuyết Ly Thân. Cha ông, cụ kị ta đã dạy: Thuốc
đắng dã tật, nói thật mất lòng. Nhưng
dưới chế độ xã hội chủ nghĩa (XHCN) do đảng cộng sản thống trị, nói thật
– nghĩa là phơi bầy cái xấu của “đảng
ta” – sẽ là một trọng tội. Xã hội Việt Nam do Đảng cộng sản Việt Nam
(ĐCSVN) trị vì hơn 50 năm qua (từ
1954) – không dung nạp những người hay nói thật, dám nói thật. Kết quả TMH cũng
không ngoại lệ: do có tí chút nghiệp vụ viết lách, có tí công cán trong chiến
tranh, thời thế đã đổi thay…, ông chỉ bị khai trừ khỏi Đảng, ra khỏi
biên chế nhà nước. Mà thời gian cuối
những năm 80 của thế kỉ trước, ra khỏi biên chế là “mất sổ gạo”, là... “đói
to”! Sau cú ly thân ngoạn mục, không thấy Trần Mạnh Hảo xuất hiện trên Thơ –
Văn đàn nữa.
Bẵng đi it
lâu, đột nhiên người đọc được biết đến những bài viết của TMH có nội dung khác
hẳn. Trần thi sĩ quay sang viết phê bình, tiểu luận. Hơi văn, giọng văn, tinh thần của các bài viết mạnh
bạo, gay gắt – cứ như tên lính gác trung thành với chủ, cố chết bảo vệ dinh lũy
của chế độ, của “Vua”. Có người còn ví TMH như con cú đang “nhòm” nhà bệnh, chỉ chờ con
bệnh “có vấn đề” là... “ăn hồn ma”! Bạn bè văn chương lúc ấy cho rằng TMH đã nhận
ra thiếu sót khi viết Ly Thân, giờ “tạ tội” với Đảng bằng cách tự nguyện làm
vai trò “tên lính gác trung thành”, tên “biệt kích văn nghệ” trong địa hạt văn
chương, giáo dục – cho “đảng ta”!
Dư luận trong giới cầm bút phản đối Trần Mạnh Hảo rất mạnh.
Tôi chỉ nói đến những vụ điển hình “ầm ĩ” nhất:
– Đỗ Minh Tuấn, đạo diễn điện ảnh bất bình, đến độ văng tục,
gọi Trần Mạnh Hảo là “Cái Ca–pốt rách của Đảng” (nghĩ đến hình tượng này, người nghe càng tởm, lợm cả cho người
nói), rồi lên mạng talawas chửi rủa TMH...
– Các giáo sư,
tiến sĩ biên soạn sách giáo khoa trong ngành giáo dục “sôi me” vì gần
300 bài viết của TMH theo kiểu “moi móc”, “vạch lá tìm sâu” – bới ra những khiếm
khuyết trong các công trình của các vị dùng để dạy học sinh trong hệ thống giáo
dục – rồi đưa lên mặt báo để bàn dân thiên hạ biết bản chất của các “tiến
sĩ”... giấy của Đảng ra sao khiến cả xã hội Việt Nam lo lắng cho con em mình trước hiện trạng ngành giáo dục xưống cấp thảm
hại.
– Nguyễn Huy
Thiệp (trong vụ Hoa thủy tiên) – rất căm TMH, viết Kịch Mổ. Nhà văn Nguyễn Huy
Thiệp (NHT) cho nhân vật bác sĩ Trần Mạnh Khảo (nhưng người đọc nhận ra ngay đó
là chân dung Trần Mạnh Hảo) – tay “thợ giết – mổ” không nghề nghiệp – mà lại được
trọng dụng hành nghề giải phẫu “các con bệnh văn chương”. Trước khi hạ màn NHT
cho thợ giết mổ – bác sĩ Khảo – nghệ sĩ nhẩy, múa may... giỏi với ngầm ý:
Trần Mạnh Hảo chỉ là tay “thợ”... “viết”, chứ không thể là nhà văn, nhà phê
bình – nghệ thuật! Vì vậy “các sáng tác của anh ta chỉ là thứ... vứt đi”!
– Trên diễn đàn đại hội Hội nhà văn Việt Nam hồi tháng
4/2005, TMH đọc bài tham luận nảy lửa...
Trước đây người
ta đặt vấn đề xung quanh hiện tượng TMH, không phải là không có lí. Song, người
ta có lí của người ta. Trần Mạnh Hảo có lí của TMH. Nếu chỉ thuần túy vì
Nghệ thuật – Học thuật mà anh lớn tiếng phê phán một quan niệm thẩm mỹ, một
quan điểm văn chương khác với nhận định chủ quan của anh thì cũng là lẽ thường tình, cần thiết cho quá trình
phát triển của nền Văn học – Nghệ thuật nước nhà. Nhưng trong một số bài phê bình, TMH lại thể
hiện bút pháp hoàn toàn mang tính áp đặt, cưỡng bức, y như giọng điệu đã lỗi thời
của một số cây bút phê bình cách đây vài ba chục năm. Người đọc không thể hiểu
nổi TMH đang trong vai trò nhà phê bình hay cương vị của người “gác cổng”? Kỳ hơn nữa, có lúc lại thấy anh viết ở trạng
thái không bình thường...
Trong cuốn
Chân Dung và Đối Thoại, Trần Đăng Khoa – Chú Khoa “cuội” – tường thuật lời của
Trần Mạnh Hảo trả lời một phóng viên, thấy anh “huỳnh huỵch bê từng chảo lửa hắt
quyết liệt vào”... mặt bạn mình. TMH chẳng né tránh, xoa xoa, phẩy nhẹ
như những nhà phê bình vẫn thường làm. Anh thẳng thừng: “Chẳng ý
đồ gì cả, tôi ngứa tiết là tôi phang đấy. Những anh... nhắng nhít là tôi cứ cho
một... hèo!” (Sách đã dẫn, trang 250).
Khi đang “ngứa tiết”, ai đó xuất hiện trước mặt anh, họ lập
tức trở nên “nhắng nhít”... và lãnh nhận những nhát “phang”! Trong số những
nhát phang đó, “nhát” Văn chương hay là một cách ứng xử Văn Hóa – có thể xem là
tàn ác, hiểm độc nhất! Trần thi sĩ phê bình tập truyện ngắn Man Nương của Phạm Thị Hoài rất gay gắt như nhằm kích động
những người quản lý Văn hóa – Tư tưởng của chế độ “ra tay” với tác giả
mà không e ngại dư luận!
Cũng có vẻ
hành động của anh như đang quyết tâm lấy lòng bề trên để tiến thân. Thậm
chí giống người “say rượu” – nghĩa là, trong máu đang có “trùng” ngọ nguậy...
làm “sôi me”, “ngứa tiết”, chỉ còn biết nhắm mắt làm giảm “cơn ngứa” bằng: phang... phang... và phang!
Anh “phang”
nhà thơ, nhà văn đã đành!
Nhưng vì
“tiết đang ngứa” nên phang luôn cả người biên tập, người sửa bản thảo – Đỗ Minh và Huỳnh Ngọc Hà – thực ra những
người này hoàn toàn vô tội. Thậm chí cả giám đốc nhà xuất bản Hà Nội – người có
tấm lòng muốn đổi mới văn chương Việt Nam – nhưng đang đà... “ngứa” ông
Hảo Phê sĩ cũng “tiện tay” chém luôn!
Chúng ta hãy phân tích một vài đoạn “'lên cơn” của “anh chàng phong tình, có tiếng là
đi mây về gió này”.(Sách đã dẫn – trang 249).
Ở “Nền cộng hoà của nhà thơ” trong tập Man nương của Phạm Thị Hoài – TMH trích: “Khi cái đẹp được hiểu
một cách biện chứng nhất, nó sẽ đương nhiên thống trị thế giới hiện thời, một
thế giới mà trong đó thú thực, nhìn vào đâu ta cũng thấy xấu ghê gớm”.
Sau câu trích dẫn – “phủ định sạch trơn” – này, TMH bắt đầu
“ngứa hộ...”, rồi “hắt lửa”! Thật ra, cái thế giới “xấu ghê gớm” mà Phạm Thị
Hoài nói đến là có thật. Liên hệ với thực tế, suy nghĩ kỹ, nhận ra tác giả
không cường điệu, không “bỡn cợt,
khinh khi...” và hoàn toàn không “nhạo báng một cách khá ác ý nền văn học
của chúng ta” – như lời “thợ” phê bình TMH gán ghép, viết trong bài phê bình
kia!
Nghĩa là bà Hoài nói... gà, ông Hảo lại cố tình hiểu
sang... vịt!
Nhưng nếu vẫn
chưa tin, Trần Mạnh Hảo hãy tìm Nguyễn Duy mà hỏi, anh ấy sẽ chỉ cho “Bộ
sưu tập những điều ngang trái ấy”,
hoặc “Chuyện trò cùng cái bóng máu me ta” – được trình bầy ở hai thi phẩm
nổi tiếng trên thi đàn Việt Nam trong thập niên tám mươi: Đánh Thức Tiềm Lực (1982) và Nhìn Từ
Xa... Tổ Quốc (1988).
Xin trích vài đoạn của “Bộ sưu tập” những cái “Xấu ghê gớm”:
...
Điếm biệt thư, điếm chợ, điếm vườn
Điếm cấp thấp bán trôn nuôi miệng
Điếm cấp cao bán miệng nuôi trôn...
...
Chích một giọt máu đem xét nghiệm
Tí trí thức, tí thợ cầy, tí điếm
Tí con buôn, tí cán bộ, tí thằng hề
Phật và Ma mỗi thứ tí ti...
...
Đạo chích thành tôn giáo phổ thông...
...
Một người đi
chật cả con đường...
...
Lúc nhúc cường
hào đầu trâu mặt ngựa...
...
Sự thật hôn
mê, ngộ độc tự hào...
vân vân và
v.v...
Còn nhiều
điều ngang trái, nhiều cái xấu ghê gớm không thể chép ra hết. Đây là thi phẩm
Nguyễn Duy công bố vào các năm 1982 và 1988 – trước cả khi “Nhà Thơ Của Nền Cộng Hoà” (Man Nương) tư duy về sự “sỹ diện”' của
mình. Và hình như cùng thời kì
này TMH công bố Ly Thân.
Hoặc là tìm sỹ phu của đất Bắc Hà – Nguyễn Xuân Tụ, anh ấy
kể cho nghe những nghịch lý trong hệ thống phương pháp tư tưởng – những kết quả do phương pháp cai trị “Văn hóa tầm thấp,
vô Văn hóa” tạo ra, được trình bầy trong tác phẩm Chia Tay Ý Thức Hệ. Rồi,
hãy nhìn thẳng vào thực trạng đất nước với con mắt nghiêm khắc, khách quan: Từ
dưới đáy lên trên cao, từ trong ra
ngoài, từ lời nói đến việc làm, từ tư tưởng đến hành động, từ những xó xỉnh tăm
tối đến nơi phồn hoa đô hội... từ... từ... rồi anh sẽ thấy chỗ nào quả thực
cũng (có) “xấu ghê gớm“.
Chân dung Trần
Mạnh Hảo được Xuân Sách vẽ mộc mạc thân tình. Đặc biệt ở hai câu kết:
Bao giờ mày say rượu?
Bao giờ thì
ra tay?
Người đọc chợt
giật mình, sửng sốt, tự hỏi:
– Hảo hay say rượu?
– Hảo “ra tay”
(...) trong khi say?
Phải chăng do
bị ức chế... hay... nên... mới ra nông nỗi này?
Ta nhớ lại một
đoạn văn của Phạm Thị Hoài viết trong cuốn Marie Sến, chương 3, tựa đề – Con
Cái. Hai thí dụ về nổi loạn. Đây là đoạn chị miêu tả về thằng Đủ, đứa con do cuộc
hôn nhân của bố nó, một trí thức “mất gốc một nửa” đang “tìm về cội nguồn”,
lấy mẹ nó là một nông dân thất học nên đẻ ra Đủ (...).
Khi Đủ hai mươi tuổi, nó nhìn đời bằng cái nhìn khinh bỉ,
ngạo mạn. Nó đặc biệt căm thù “quân thành thị, thằng Hà nội...” và đây là những
lời nói, ý nghĩ của Đủ, câng câng, thô bạo “văng” vào mặt thiên hạ:
“ ...Thằng Đủ không chối cãi cái tên quê mùa của nó. Nó tự
hào: Cóc cần thằng nào vì nó là Đủ. Đủ lắm! Nó phóng cái tên ấy lên một gam,
hai gam, ba gam và cực đại: Tao Đú đây! Tao Đù đây! Tao Đụ đây! Tao Địt đây! Một
mình tao là Đủ. Tao cưỡi lên đầu chúng mày, quân thành thị ton hót, quân thành
thị lưu manh, quân thành thị hèn ươn
thây, lười thối thịt...
Đứa nào đào
ngũ?
– Thằng Hà Nội!
Đứa nào trốn
việc?
– Thằng Hà Nội!
Đứa nào vào
làng ăn trộm gà?
– Thằng Hà nội!
Đứa nào làm hại
đời con gái người ta rồi gút–bai?
– Thằng Hà Nội!
Đứa nào mua thủ
trưởng?
– Thằng Hà Nội!
Đứa nào bán lựu
đạn?
– Thằng Hà Nội!
Đứa nào say rượu
triết lý thối cả đêm?
– Thằng Hà Nội!
Đứa nào gọi tao bằng Bố để tao vác thêm cho vài khúc củi?
– Thằng Hà Nội!...
Ba năm quân dịch là rõ trắng đen. Ba năm chúng mày lạy
tao, chúng mày luồn háng tao, chúng mày gọi tao bằng Bố. Chúng mày thấp như kiến dạng chân, chúng mày ẻo lả, đồi trụy,
lưu manh, đéo mẹ, bây giờ bố chúng mày cho chúng mày biết thế nào là phải
trái...”
Đủ gọi “thằng
Hà Nội” thấp bé như kiến, thậm chí là lũ kiến dạng chân (càng thấp hơn) mới kỳ
chứ! Chưa hết, nó còn đe: “Bố chúng mày cho chúng mày biết thế nào là phải
trái!”.
Ghê chưa!
Người ta đã
biết thế nào là phải trái... rồi nghĩ ngay tới chuyện Chí Phèo uống rượu, tay cầm chai rượu vung vẩy, chân nam
đá chân chiêu, vừa đi vừa chửi “Cả làng Vũ Đại”'. Dân Vũ Đại nghe thấy hết,
nhưng người nào cũng bịt tai, giả bộ không nghe, tự bảo: “Chí Phèo chửi cả làng
kia mà... mình có làm gì động đến gã đâu... chắc là nó chừa mình ra...
“.
Bây giờ Đủ còn hơn Chí Phèo nhiều lần!
Nó chửi Thằng
Hà Nội thậm tệ! Chửi nơi chứa chấp dung nạp những Thằng Hà Nội lưu manh, trộm
cướp, đĩ điếm, tham nhũng... Chửi nơi chúng ta luôn tự hào là chốn ngàn năm văn
hiến, nơi tồn tại, bảo vệ, lưu giữ các giá trị đạo đức tinh thần của dân tộc Việt.
Thế mà thằng Đủ lại bảo có các Thằng Hà Nội cụ thể... với những thói xấu cụ thể...
dường như tất cả mọi thói xấu của cả nước đều gom lại, tập trung trong Thằng Hà
Nộị!
Thằng Đủ đã
làm hình ảnh “Trái tim của tổ quốc, lương tri của thời đại” bị méo mó lu mờ dần trong tâm khảm của người dân Việt.
“Thằng Chọi con” – chưa ráo máu đầu, mới nứt mắt – đã ngông ngênh, ngang
tàng vạch ra đầy dẫy thói xấu rồi thóa mạ Thằng Hà Nội... Đến nỗi, những người
Hà Nội bình thường, không còn
bịt tai được nữa, không còn tự an ủi rằng, “nó chừa mình ra”...
Không!
Chẳng trừ một ai!
Tất cả đều nổi nóng, tức giận... muốn tẩn cho thằng quái
một trận nên thân... Nhưng rồi trấn
tĩnh, tỉnh táo lại, dân Hà Nội thấy cái đầu đang phừng phừng bốc lửa, dần nguôi
đi... chợt nhận ra: Những Thằng Hà Nội kia – những đứa được Đủ liệt kê, chỉ mặt
chửi – cũng thật đáng đời lắm! Nếu được đọc đoạn văn này nghiêm túc cẩn thận
hơn khi đọc Man Nương, liệu Trần Phê Sĩ có nổi nóng vì bị chạm nọc, hoặc
“sửng cồ” giùm những Thằng Hà Nội – “những quái thai của dân tộc” – kia, không?
Còn chúng ta, đọc xong hai khổ thơ của Xuân Sách rồi liên
tưởng... chúng ta phải tự hỏi:
– Hảo! Có phải
thực anh là “Hảo” không?
– Anh viết
trong lúc say rượu?
– Hay khi say
rượu “Triết lý thối cả đêm”?...
– Thực ra anh đã “Mua thủ trưởng”?!...
***
Hàng chục năm
sau vụ Ly Thân, TMH cứ núp trong màn sương mù. Những bài viết cứ vẫn hô hào và
ra tay “bảo vệ Đảng”. Có lẽ vì vậy mà giới văn nghệ sĩ cả nước “quan
tâm” nhiều hơn đến “hiện tượng” TMH. Sự quan tâm đó đã tới giới hạn: Đạo diễn Đỗ
Minh Tuấn đi tiên phong trong việc xé bức màn sương mù bao quanh TMH bằng câu nói hình tượng: TMH là “chiếc Ca–pốt rách của đảng”. Ca–pốt
chụp vào dương vật của tay chơi gái phóng túng nhưng không muốn để lại dấu vết
cho thiên hạ biết. Khốn thay Ca–pốt rách, không chống được... nên kết quả là vật
bảo vệ kia trở thành vô ích!...
Câu ví của Đỗ
Minh Tuấn quá ác độc đối với cả hai – Đảng cộng sản Việt Nam (CSVN) và TMH. Một
đằng thì cố bảo vệ nhưng
không có tác dụng. Còn đằng kia thì quá “phóng túng” lại muốn dấu mặt...
Câu nói này đã tích tụ mâu thuẫn nhiều năm và đến giữa năm 2005 – “Nồi súp–de”
mới bật van bảo hiểm: Trên mạng Talawas của nữ nhà văn Phạm Thi Hoài – được Đỗ
Minh Tuấn mượn làm diễn đàn – chửi chiếc “Ca–pốt rách” (TMH) với nhiều dẫn chứng
ở nhiều bài viết dài hàng chục trang...
Trần Mạnh Hảo phản kích, chửi lại Đỗ Minh Tuấn là chiếc
“Ca–pốt lành” khi Đỗ Minh Tuấn kể lể về vai trò của mình được núp dưới bóng ông
Lê Đức Thọ nhiều năm... Bạn đọc cả trong lẫn ngoài nước được một phen cười sái quai hàm... và theo
gương nhà thơ trào phúng của dân tộc: “Thuốc Tím cần mua để rửa tai”...
Thế mà chỉ sau
cuộc khẩu chiến này không lâu, TMH đã công bố những bài viết nặng như búa tạ, giáng vào hệ thống lí luận và phủ
định vai trò của Đảng CSVN đối với dân tộc Việt Nam... Hành động cûa TMH
rất giống hành động của thi sĩ lừng danh Chế Lan Viên. Lúc sắp đi vào cõi vĩnh
hằng, ông Chế mới viết: “Bước đường
cùng thì cũng phải Đà Đao”! Miếng Đà Đao của Chế Lan Viên là 3 bài thơ: Ai Tôi; Bánh vẽ; Trừ đi! Còn miếng
Đà Đao của Trần Mạnh Hảo là (mới có) 10 bài viết góp ý với bản dự thảo nghị quyết
Đại Hội Đảng CSVN lần thứ 10! (đăng liên tục gần chục trang Web khác ở Hải ngoại).
….
Tháng 3/2006
TRẦN NGHĨA HƯNG
Nguồn: DCVOnline
__________________
1. Trần Nghĩa Hưng là bút danh của một nhà văn quen thuộc với nhiều bài viết
trên Đàn Chim Việt từ những năm 2002. Bài viết này là sự nhận diện một trong 70
khuôn mặt của giới văn sĩ miền Bắc mà tác giả đang bổ sung và hoàn thiện để xuất
bản thành sách. Vì lý do tế nhị, tác giả
dùng bút danh. Tên thật và địa chỉ liên lạc do BBT DCVOnline giữ.
2. Về tác giả Trần Mạnh Hảo
(TMH):
TMH sinh ngày thứ hai, 21
tháng 7/1947 — ngày Tân Sửu (4) tháng Đinh Mùi (6) năm Đinh Hợi, tại xã Nghĩa
Phú, Nghĩa Hưng,
Nam Định trong gia đình theo Ki tô giáo.
TMH theo Cha xứ học chữ và Kinh sách ở nhà thờ từ năm 8 tuổi, đi giúp lễ nhiều
nhà thờ ven biển khi 12 tuổi, và hát lễ trong ban ca vịnh giáo xứ Bình Hải.
Học xong trung học phổ
thông, TMH đi bộ đội, vượt Trường Sơn vào chiến trường khu 6 (vùng cực Nam Trung Bộ
— Nam Tây Nguyên gồm các tỉnh Lâm Đồng, Ninh Thuận, Bình Thuận và một phần tỉnh Đồng Nai hiện nay), qua Đông
Nam Bộ chiến đấu, giao liên, rồi làm báo viết văn cho đến nay.
Năm 1975, TMH vào Sài Gòn định
cư tại Quận Phú Nhuận.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét